مدیریت و برنامهریزی شهری مبتنی بر فنّاوری اطّلاعات و ارتباطات
- مدیران امروز شهری باید ضمن شناخت اجمالی از شرایط آینده، هنر مدیریت در این فضای بسیار متغیر را نیز دارا باشند و به عبارت دیگر هنر بهرهبرداری از تغییرات ناشی از انقلاب فناوریهای نوین و از جمله هنر استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات که مهمترین هنر مدیران امروز است را دارا باشند.
کاربردهای فناوری اطلاعات و ارتباطات در ابعاد جهانی به اندازهای تأثیرگذار بوده است که سران کشورهای جهان با برگزاری دو اجلاس مهم (در سالهای ۲۰۰۳ و ۲۰۰۵ میلادی در ژنو و تونس) پایههای اصول جامعهٔ اطّلاعاتی را شکل داده و خود رابرای تغییرات محتمل در ساختارهای اقتصادی ـ اجتماعی آماده کردند. در حوزهٔ مدیریت و برنامهریزی شهرها نیز، فناوری اطلاعات و ارتباطات باعث ایجاد تحوّلات زیادی در هوشمندسازی نظامهای اداری و کنترل امور شهری شده است و اثر آن را در تحقق شهرهای آینده، در برنامهریزی شهری، در طرّاحی شهری، در مدیریت شهری و در خدمات شهری نمیتوان انکار نمود. شهرهای امروزی با مسائل عدیدهای از جمله افزایش جمعیت (افزایش تقاضا) و بالطبع کمبود مسکن، کمبود فضاهای شهری، کمبود امکانات و… روبرو هستند و از سوی دیگر با مسائلی همچون رشد و گسترش شهرها به صورت افقی و عمودی و در نتیجه تحول فیزیک شهر، هویت شهر، بروز مشکلات زیست محیطی، ایجاد شکاف طبقاتی و حاشیه نشینی، محدودیت منابع یعنی مواجهه با بحران انرژی، تخریب محیط زیست و …
بدیهی است برای فائق آمدن بر این انبوه مشکلات و مسائل پیش رو استفادهٔ بهینه از دانش، تجارب، امکانات، تواناییها و شناخت گذشته، حال و آینده، میتواند به عنوان گامهای اساسی یافتن راه حل مسئله قلمداد شود و گذشته و حال باید برای شناخت آینده استفاده نمود و نباید در برابر آینده منفعل بود و باید آن را شکل داد و این بدان معنا است که باید به دنبال واقعیت بخشیدن به آینده بود و هرگز نمیتوان بدون شناخت آینده، یا آیندههای ممکن و چگونگی سیر تحول حال به آینده، به ساختن یا محقق ساختن آینده دلخواه رسید.
از این رو مدیران امروز شهری باید ضمن شناخت اجمالی از شرایط آینده، هنر مدیریت در این فضای بسیار متغیر را نیز دارا باشند و به عبارت دیگر هنر بهرهبرداری از تغییرات ناشی از انقلاب فناوریهای نوین و از جمله هنر استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات که مهمترین هنر مدیران امروز است را دارا باشند.
فناوری را میتوان ترکیبی از استفادهٔ بهینه از دانش، سازمان، ابزار و مهارتهای انسانی دانست و روشهای جمعآوری، انتقال، ذخیره، پردازش و انتشار اطلاعات را فناوری اطلاعات و ارتباطات، که ویژگیهایی از جمله سرعت، دقت، کیفیت، سهولت، شفافیت، تنوع، حذف تبعیض و عدالتگرائی وجوه بارز و شاخص آن محسوب میشود و اهمیت آن در تحقق جامعهٔ اطلاعات محور یا جامعهٔ دانایی محور است. فناوری اطلاعات با شتاب به پیش میرود و برای هیچ شهر و کشوری جای درنگ باقی نمیگذارد و باید توجه داشت که در توسعهٔ فناوری اطلاعات، شتاب لازم است، اما شتابزدگی آسیب به شمار میرود. برنامهریزی شهری نیز به دنبال تأمین رفاه مادی و معنوی شهروندان از طریق ایجاد محیطی بهتر، مساعدتر، سالمتر، و دهها ویژگی مطلوب دیگر میباشد و تلاش برنامهریزان شهری در دورههای پیشین نیز معطوف به این اهداف بوده است. اما هریک از آنها با استفاده از امکانات عصر خود و میزان شناختی که از محیط پیرامونی خود پیدا کردهاند و در حد پیشبینیهایی که از آینده و تحولات جامعه و روزگار خود داشتهاند، توانستهاند در تحقق اهدافشان موفق باشند. در حالی که امروزه، تهیه مدلهای کاربری زمین، حمل و نقل و سایر مدلهای مورد نیاز در برنامهریزی شهری با سرعت و دقت بالا و حداقل زمان، مدیریت بانکهای اطلاعاتی در مورد کاربری زمین و املاک و تهیهٔ سیستمهای اطلاعات جغرافیایی سه بُعدی، به کارگرفتن برنامههای مشارکت مردمی و کاهش هزینههای اقتصادی و اجتماعی، شبیهسازی پدیدههای طبیعی و پیشبینی تحولات مربوطه، مرتبط ساختن طرحها با فرآیند اجرایی و افزایش کارآیی طرحها، اطلاعرسانی عمومی و خاص در زمینهٔ امکانات شهری، از جمله مصادیق کاربرد فناوری اطلاعات در مدیریت شهری به شمار میرود که به نوبهٔ خود کمک بسیار شایانی را به طراحی و برنامهریزی بهینهٔ آیندهٔ شهرها میکند. همانگونه که بیان شد میتوان مهمترین اثر مدیریت و برنامهریزی شهری مبتنی بر فناوری اطلاعات و ارتباطات را، کاهش هزینههای مالی و زمانی مدیریت شهری دانست. کاهش ترددهای درونشهری، سرعت در ارائهٔ خدمات و موارد متعدد دیگر.
از جمله آثار بسیار مطلوب استفادهٔ بهینه از فناوری اطلاعات و ارتباطات که از ارکان تحقق حکمروایی خوب شهری نیز محسوب میگردد، ایجاد شفافیت و پاسخگویی است که از طریق خودکارسازی فرایندهای کاری و اطلاعرسانی الکترونیکی قابل تحقق است. بر اساس همین منافع بیان شده، بیشتر کشورهایی که دارای سیستمهای پذیرنده در مواجهه با فناوریهای نوین هستند، منافع و مخاطرات احتمالی فناوری اطلاعات و ارتباطات و کاربردهای آن را پذیرفتهاند و از آن به عنوان یک بستر مناسب برای انجام فرایندهای کاری خود استفاده میکنند. پر واضح است که برای ایجاد کارایی و اثربخشی لازم در به کارگیری فناوری اطلاعات و ارتباطات برای مدیریت شهری در نظام جمهوری اسلامی ایران نیز، میبایست مدیریت شهری از این رویکرد غافل نبوده و تعامل و ارائهٔ خدمات خود را در بستر فناوری اطلاعات و ارتباطات ارائه نماید. و این بدان معناست که فناوری اطلاعات و ارتباطات صرفاً به عنوان یک ابزار تجملاتی بکار نرود، بلکه به عنوان یک رکن اصلی در بستر تمام فعالیتهای مدیریت شهری مد نظر قرار گیرد و قطعاً رسیدن به این نگاه از سوی مدیران، مستلزم ایجاد پشتوانههای قانونی، ضمانت اجرایی و برنامههای فرهنگسازی بلند مدت خواهد بود.