«بسمه تعالی»
«مملکت باید با دست خود مردم، با دست خود اشخاص، اداره بشود. و شهرها باید به توسط خودتان اداره بشود؛ توسط خودتان آباد بشود. ننشینید کنار بگویید که شورای شهر درست شد، و برویم کنار. شورای شهر خودش کاری نمی‌تواند. چند نفر آدمی است که مثل دیگران، ضعیف است و نمی‌تواند کاری بکند. تا همه با هم نباشند، همه با هم دست به هم ندهند، نمی‌شود این کارها انجام بگیرد.»
این سخنان بنیان‌گذار کبیر انقلاب اسلامی در خصوص شوراهای اسلامی شهر و روستاست، شوراهایی که نطفه‌شان در حکم سال 1359 امام خمینی (ره) به شورای انقلاب منعقد گردید، ایشان در این سخنان به وضوح نه تنها از حاکمیت مردم از طریق شوراها سخن می‌گویند بلکه وجود شورا را نافی حضور و همکاری مستمر مردم در جریان کارها نمی‌دانند و اثربخشی آن را منوط به حضور مردم در این عرصه می‌دانند.
در نهایت مجلس در اول خرداد 1357 و با فاصله زیادی از حکم امام راحل، قانون تشکیلات، وظایف و انتخابات شوراهای اسلامی را از تصویب گذراند و متعاقب آن اولین انتخابات در سال 1377 برگزار شد، از منظری می‌توان تشکیل شوراها را از معدود تجربه‌ها و تلاش‌ها برای تمرکززدایی از نظام حاکمیت در ایران دانست که البته در اجرا و ذیل برخی مفادهای قانونی همچنان زیر فشار تفکر تمرکزگرایی که سابقه‌ای دیرین در ایران دارد، اثربخشی آن محدود شده است؛ از جمله هنوز علی‌رغم خواست مردم، نظرات متعدد کارشناسی و هزینه‌هایی که به شهر و شهروندان تحمیل می‌شود، دورنمای «مدیریت یکپارچۀ شهری» شفاف نیست و تفکر حاکمیت تمرکزگرا همچنان حاضر به عقب‌نشینی به نفع مدیریت محلی نیست، این مسئله زمانی پررنگ‌تر می‌شود که حکومت مرکزی علی‌رغم برخی مأموریت‌های ملی که بر دوش مدیریت‌شهری نهاده و محدودیت‌های بسیار تحمیل شده به مدیریت شهری، نهایتاً قائل به استقلال مالی شهرداری‌ها شده و این نهاد را مسئول تأمین تمام هزینه‌های خود قلمداد می‌کند، تناقضی که در نهایت پس از تجربه‌هایی تلخ، موجبات خساراتی جبران‌ناپذیر در ابعاد شهرسازی، محیط زیست و حتی اجتماعی و فرهنگی شده است، چراکه شهرداری‌ها تمرکز خود را بر پایداری مالی و حفظ توازن درآمد-هزینه قرار داده‌اند و نه مأموریت‌های خطیر خود.
در هر صورت شوراها توانسته‌اند تجربۀ مردم‌سالاری را ملموس‌تر نموده و بستری برای تعمیق فرهنگ مردم‌سالاری در مردم فراهم نمایند، نهادی که مردم دسترسی راحت‌تری به آن دارند.
نهایتاً اگر مجدداً به سخنان ابتدایی نقل شده از امام خمینی (ره) رجوع کنیم در می‌یابیم که همکاری و حضور مستمر مردم پس از استقرار شورای شهر با مدل‌های سنتی امری پیچیده، سخت و با اثربخشی پائین و حداقلی خواهد بود، لکن امروزه ابزارهای متعدد فناوری، امکاناتی را برای ما فراهم آورده که می‌توان به کمک آنها مشارکت مستقیم، ملموس و قابل اندازه‌گیری شهروندان در تصمیمات مدیریت شهری را محقق نمود، همانطور که تجارب شهرهای متعددی در دنیا نشان می‌دهد، دخیل نمودن مستقیم مردم در تصمیمات مهم شهری در سطح شهر، منطقه و حتی محلۀ خود نه تنها امکان‌پذیر است، بلکه به شکلی محسوس اثربخشی و کارائی اقدامات و برنامه‌ریزی‌های مدیریت شهری را بهبود می‌بخشد و این ارتقاء بهره‌وری، ضمن افزایش رضایت‌مندی مردم، موجب کاهش هزینه‌های بلامحل و چابکی اقتصادی مدیریت شهری نیز خواهد شد. بنابراین انتظار می‌رود نسل جدید شوراهای شهر، در قالب شوراهایی هوشمند و مشارکت‌پذیر تعریف و پیاده‌سازی مسیر خود را دنبال کنند، کما اینکه در کلام رهبر فرزانۀ انقلاب نیز آمده است که «شوراها از مظاهر مشارکت مردمى و براى تسهیل امور مردم است.»
علی‌اصغر قائمی
8 اردیبهشت 1401
